Świstun to z natury porywczy demon wiatru, który przybiera postać olbrzyma o rozwianych włosach i poszarpanych ubraniach, wywołując wrażenie istoty zrodzonej z samej burzy. Jego domem są chmury, gdzie króluje nad niebem, a w chwili, gdy wzywa go potrzeba, zstępuje na ziemię, aby załatwić swoje pilne sprawy. Jego natura, pełna gniewu i nieprzewidywalności, sprawia, że potrafi być niebezpieczny, zwłaszcza po spożyciu kilku cebrzyków gorzałki, co jeszcze bardziej potęguje jego destrukcyjne skłonności.

Kiedy Świstun przebywa na ziemi, jego ruchy są błyskawiczne, a jego ryki przypominają ryk opętanego bestii. Silne podmuchy wiatru, które towarzyszą mu w czasie szału, potrafią wywrócić stogi siana, zrywać dachy domów i powalać potężne drzewa. Ludzie, z natury przerażeni jego obecnością, mogą próbować go powstrzymać, ciskając w niego celnie nożem, jednak atakowanie pijanego olbrzyma nigdy nie należy do mądrych posunięć. Wiele opowieści opowiada o nieroztropnych, którzy próbowali z nim walczyć, a ich los kończył się tragicznie — zginęli pod jego potężnym gniewem.

Niekiedy, z różnych przyczyn, Świstun nie może wrócić do swojego nieba i zostaje na ziemi na zawsze. W takiej sytuacji, zamiast sielanki i potęgi, demon kurczy się w sobie, staje się przygnębiony, nie dojada, marznie i traci swoją pierwotną moc. Aby ogrzać zziębnięte kości, wchodzi do komina, gdzie szuka ciepła, przesiadując tam długo i sapiąc z zadowoleniem, jakby były to najlepsze chwile w jego życiu.

Jednak nie trwa to długo. Gospodyni, zauważając dym wydobywający się z komina, postanawia wygasić ogień pod kuchnią, nie chcąc narażać się na zaczadzenie. Gdy ogień znika, Świstun, czując się oszukany i wściekły, wylatuje z komina z potężnym hukiem, wzbudzając wokół okropną wichurę. Wybuch jego gniewu rozszalał się w powietrzu, a jego przeraźliwy wrzask roznosił się po okolicy, co z pewnością budziło lęk w sercach wszystkich, którzy go usłyszeli.

Kiedy wreszcie opuszcza miejsce swojego niepokoju, Szystun szuka nowego lokum, które mógłby zająć, nie dając się nikomu ujarzmić. Jego obecność była zazwyczaj zapowiedzią nadciągających burz i chaosu, a legendy głoszą, że jego kapryśna natura przyciągała zarówno strach, jak i podziw. Dla ludzi jego pojawienie się oznaczało, że należy być czujnym i unikać konfrontacji, gdyż nikt nie chciałby być na celowniku wściekłego władcy wiatru.

Mimo swojej porywczości, Świstun był także symbolem siły natury — tego, co dzikie i nieokiełznane. Jego legendy przypominały mieszkańcom, jak ważne jest szanowanie potęgi przyrody oraz jak mało mogą zdziałać w obliczu jej prawdziwej siły.

Świtu-deptu to nocne, świecące blado stworki, które całymi stadami przemierzały bezdroża Górnego Śląska, stając się nieodłącznym elementem tamtejszej nocy. Ich wygląd przypominał małe, eteryczne kule światła, które unosiły się nad ziemią, z wyjątkową zdolnością do znikania w wysokiej trawie lub gęstych zaroślach. Nienawidziły pijaków, a ich wrogość wobec tych, którzy wpadli w objęcia alkoholu, była znana wszystkim mieszkańcom.

Świtu-deptu wyczekiwały na swoich potencjalnych ofiar z niezłomną determinacją. Głośny śpiew i gwizd, będące często towarzyszem podchmielonych wesołków, były dla nich sygnałem do działania. Na dźwięk biesiady z odległości ukrywały się, czając w cieniu, by zyskać przewagę nad swoim przeciwnikiem. Kiedy pijany wesołek zbliżał się na tyle, by stać się celem, stworki w tłumie rzucały się na niego, przewracając go na ziemię z niezwykłą zwinnością i zorganizowaniem.

Po obaleniu nieszczęśnika, Świtu-deptu nie okazywały żadnej litości. Zaczynały deptać po nim, kopać i oblewać moczem, w konsekwencji czego pechowiec szybko tracił możliwość ruchu. W tym momencie padało pytanie: „Spisz?”. Dla maltretowanego mężczyzny, zachowującego resztki rozumu, istniała jedyna szansa na ocalenie — udawać martwego. Jeśli nie dawał oznak życia, dręczyciele mogły, w końcu, odejść. Jednak w przypadku jakiejkolwiek reakcji — ruchu, odgłosu lub odpowiedzi — nie miały litości i mordowały ofiarę bez wahania.

By uniknąć tych nieprzyjemnych spotkań, istniało zaklęcie, które mogło odpędzić Świtu-deptu: „Switu-deptu, gadu-szeptu, uchodź!”. Warto było je wypowiadać w odpowiednim momencie, ale wielu pijaków, wracających z karczmy, miało problem z wyraźnym mówieniem. Język plątał im się w gębie, żyjąc własnym życiem, co w obliczu nadciągających stworków stawało się źródłem paniki.

Kiedy w pobliżu pojawiały się światełka, jedynym rozsądnym wyjściem było rzucenie się do ucieczki, nawet w zygzaku. Świtu-deptu były szybkie i zwinne, więc czasami jedynie ten chaotyczny ruch mógł uratować życie, a przerażeni mężczyźni musieli liczyć na to, że ich spryt i szybkość będą w stanie przechytrzyć te bezlitosne stwory.

Historie o Świtu-deptu krążyły nie tylko wśród pijaków, ale i w całych społecznościach, stając się ostrzeżeniem dla wszystkich, którzy lubili spędzać czas w karczmach. W miarę jak noce stawały się coraz dłuższe, legendy o tych demonicznych, nocnych stworkach podkreślały nie tylko ich przerażającą moc, ale także przestrogi o konsekwencjach nadużywania alkoholu. W ten sposób Świtu-deptu stały się nie tylko postaciami folkloru, ale i symbolem, przypominającym ludziom o odpowiedzialności i umiarze w życiu.